“Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Astanada səsləndirdiyi bəyanat iki qardaş ölkə arasında münasibətlərin sarsılmaz əsaslara söykəndiyini bir daha nümayiş etdirdi”.

Bu sözləri mətbuata açıqlamasında Milli Məclisin deputatı Kamaləddin Qafarov deyib.

O, bildirib ki, Prezidentimizin sözlərində həm siyasi uzaqgörənlik, həm də regional əməkdaşlığa verilən yüksək dəyər aydın şəkildə hiss olunur. “Dövlətimizin başçısı Qazaxıstanın inkişafını və Prezident Kasım-Jomart Tokayevin modernləşmə siyasətini yüksək qiymətləndirərək bildirdi ki, Qazaxıstan bu gün regionda etibarlı tərəfdaş, müstəqil siyasət yürüdən güclü dövlət kimi möhkəmlənib. Cənab Prezidentin bu fikirləri, əslində, Türk dünyasında qarşılıqlı hörmət və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq modelinin möhkəmlənməsinə verdiyi töhfədir.”

Millət vəkili qeyd edib ki, Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətləri sadəcə siyasi yaxınlıq deyil, həm də bu proses dərin mənəvi bağlara söykənir: “Cənab Prezident İlham Əliyev öz çıxışında vurğuladı ki, ən çətin dövrlərdə Azərbaycan həmişə Qazaxıstanın dəstəyini hiss edib. Bu, xalqlarımızın dostluğunun söz yox, əməl üzərində qurulduğunu göstərir.

Dövlətimizin başçısının çıxışında sülh mövzusu da mühüm yer tutur. Cənab Prezident Ermənistanla münasibətlərin normallaşması istiqamətində atılan addımların səmimiliyini və praktiki nəticələrini diqqətə çatdırdı. Qazaxıstanın Ermənistana taxıl tranziti buna real nümunədir. Azərbaycan bu addımı atmaqla sülhün kağız üzərində deyil, real həyatda da təcəssüm tapmasına şərait yaradıb. Dövlət başçısının fikrincə, Azərbaycan və Qazaxıstan arasında əməkdaşlıq artıq regional deyil, qlobal əhəmiyyət kəsb edir. Orta Dəhliz, Zəngəzur dəhlizi kimi layihələr həm iqtisadi inteqrasiyanı, həm də siyasi sabitliyi möhkəmləndirəcək. Beləliklə, cənab Prezident İlham Əliyevin bəyanatı qardaşlıq, əməkdaşlıq və sülh fəlsəfəsini özündə birləşdirən mühüm siyasi sənəddir. Bu çıxış Azərbaycanın regionda sabitlik, tərəfdaşlıq və inkişaf xəttinə sadiqliyinin bariz nümunəsidir”.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin Qazaxıstana dövlət səfəri və səfər çərçivəsində səsləndirdiyi bəyanatlar regionda yeni siyasi mərhələnin başlanğıcını göstərir. Bu bəyanat təkcə iki qardaş ölkə arasında münasibətlərin inkişaf istiqamətlərini deyil, həm də Cənubi Qafqaz və Orta Asiya məkanında formalaşan yeni geosiyasi nizamın ana xəttini müəyyənləşdirir.

Bu sözləri aia.az-a açıqlamasında Eltun Süleymanov deyib.

Müsahibimiz deyib ki, Azərbaycan və Qazaxıstan münasibətləri tarixən dostluq, etimad və qarşılıqlı dəstək üzərində qurulub. Bu münasibətlər artıq strateji tərəfdaşlıq səviyyəsini də aşaraq, vahid türk dünyasının iqtisadi və siyasi inteqrasiyasının aparıcı modeli kimi təqdim olunur. Cənab Prezident İlham Əliyev bu səfərdə çıxışı zamanı vurğuladı ki, xalqlarımızı bağlayan ortaq tarixi köklər, mədəni dəyərlər və birliyə yönəlmiş siyasi iradə münasibətlərimizin gələcəyini daha da möhkəmləndirir. Azərbaycan bu gün regional sabitlik və tərəqqi modelini uğurla formalaşdıran lider dövlətdir. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra yaranan reallıqlar, Qarabağın bərpası və sülh gündəminin təşəbbüskarı kimi çıxış etməsi Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə etibarlı tərəfdaş və regional lider statusunu daha da gücləndirib. Qazaxıstanla münasibətlərdə isə bu liderlik iqtisadi, nəqliyyat və enerji əməkdaşlığı sahələrində öz əksini tapır. Bu gün iki ölkə arasında enerji layihələri, Xəzər dənizi üzərindən yükdaşımaların artırılması, Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin genişləndirilməsi istiqamətində konkret addımlar atılır. Orta Dəhliz layihəsinin reallaşması Azərbaycan və Qazaxıstanı Avrasiya ticarət sisteminin mərkəzinə çevirir. Bu isə Azərbaycanın iqtisadi diplomatiyasının uzaqgörənliyini və səmərəliliyini bir daha sübut edir. Cənab Prezident İlham Əliyevin bəyanatında səsləndirdiyi “Türk dünyasının iqtisadi xəritəsini birləşdirmək vaxtıdır” fikri bu baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyır. Çünki bu çağırış təkcə iqtisadi maraqlara deyil, həm də vahid türk siyasi məkanının formalaşmasına xidmət edir. Azərbaycan bu istiqamətdə həm təşəbbüskar, həm də reallaşdırıcı rolda çıxış edir. Cənab Prezident İlham Əliyevin siyasətində sülh və sabitlik anlayışı heç vaxt formal deyil. Azərbaycan sülhü ədalət və qarşılıqlı hörmət prinsipləri üzərində qurmaqla, regionda uzunmüddətli təhlükəsizlik sisteminin əsasını formalaşdırır. Ermənistanla sülh müqaviləsi istiqamətində aparılan danışıqlar, regional kommunikasiya xətlərinin açılması təşəbbüsləri və beynəlxalq əməkdaşlığa yönəlmiş platformalar bu siyasətin praktiki təzahürləridir. Azərbaycan bu gün sülh ixrac edən dövlət kimi tanınır. Bakı diplomatiyası münaqişələrin həllində vasitəçi və etibarlı tərəfdaş rolunu oynayır. Bu isə təkcə regionda deyil, qlobal miqyasda da Azərbaycanın nüfuzunu möhkəmləndirir. Qazaxıstan səfəri həm də Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcək istiqamətlərinə aydın mesaj idi. Cənab Prezident İlham Əliyev qeyd etdi ki, Türk dövlətlərinin birliyi artıq mədəni və ideoloji səviyyədən çıxaraq praktik əməkdaşlıq və strateji sinerji mərhələsinə daxil olub. Bu inteqrasiya yalnız siyasi deyil, həm də iqtisadi və texnoloji müstəvidə genişlənir. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən enerji, nəqliyyat və rəqəmsal inkişaf layihələri türk coğrafiyasını birləşdirən müasir ipək yolu missiyasını yerinə yetirir. Bakı, Nursultan, Ankara və Bişkek xətti artıq vahid türk güc mərkəzi kimi formalaşır.

Qazaxıstan bəyanatı bir daha göstərdi ki, Azərbaycan artıq regionda siyasət quran, istiqamət müəyyən edən, sabitlik yaradan bir dövlətdir. Cənab Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə formalaşan dövlət idarəçiliyi modeli strateji düşüncə, milli maraqlara sadiqlik və beynəlxalq məsuliyyət kimi üç dayağa əsaslanır. Enerji və nəqliyyat arteriyalarının qlobal bazarlara inteqrasiyası, türk dünyasında iqtisadi, elmi və təhlükəsizlik əməkdaşlığının institusional əsasda möhkəmləndirilməsi, sülh və diplomatik sabitliyin regional mexanizmlər üzərində qurulması.

Bu gün Azərbaycan təkcə öz inkişaf yolunu müəyyənləşdirmir, həm də regionun gələcəyinə yön verən lider dövlət kimi tanınır. Cənab Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində Azərbaycan Cənubi Qafqazın siyasi mərkəzinə, türk dünyasının isə birləşdirici qüvvəsinə çevrilib. Qazaxıstanda səsləndirilən mesajlar bu liderliyin davamlılığını təsdiqləyir. Azərbaycanın sabahı sabitlik, əməkdaşlıq və tərəqqi üzərində qurulub-deyə E. Süleymanov fikrini yekunlaşdırıb.

Oktyabrın 21-də Qazaxıstan Respublikasına rəsmi səfəri çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev və Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev mətbuata bəyanatlarla çıxış ediblər. Cənab Prezident İlham Əliyevin bəyanatı həm iki qardaş dövlətin münasibətlərinin dərinliyini, həm də regional sabitliyin və yeni geosiyasi reallıqların istiqamətini müəyyən edən strateji baxışını əks etdirdi. Dövlət başçısının “Qazaxıstan bütün dünyada etibarlı tərəfdaş, milli maraqları çərçivəsində siyasət yürüdən dövlət kimi həm də yaxşı dostdur” fikri diplomatik ehtiramla yanaşı, Türk dünyasının birliyinə əsaslanan siyasi təfəkkürün ifadəsidir. Bu fikrin arxasında həm ortaq tarixi köklər, həm də bugünkü strateji məqsədlər dayanır. Cənab Prezident İlham Əliyevin “xalqımız üçün ən ağır dövrlərdə biz Qazaxıstanın qardaş dəstəyini hiss etmişik” deməsi isə sadəcə keçmişə xatirə deyil, gələcəyə ünvanlanan etimadın təsdiqidir. Bu bəyanat göstərir ki, Azərbaycan–Qazaxıstan münasibətləri sırf diplomatik əlaqələrdən çox-çox artıq, ideya və dəyərlər birliyinə əsaslanan strateji tərəfdaşlıq modelidir.

Bu sözləri aia.az-a verdiyi açıqlamasında Milli Məclisin deputatı Səttar Möhbalıyev deyib.

Fikirlərini davam etdirən millət vəkili bildirib ki, cənab Prezident İlham Əliyevin bəyanatında xüsusi yer tutan əsas mövzulardan biri Azərbaycan–Ermənistan sülh prosesidir. Dövlət başçısı xatırlatdı ki, “Vaşinqtonda Prezident Trampın iştirakı ilə sülh sazişi paraflandı və Qazaxıstan bu məsələyə münasibət bildirən ilk ölkələrdən biri oldu.” Bu bəyanat regionda yeni diplomatik mərhələnin başlandığını göstərir. Azərbaycanın təşəbbüsləri sayəsində Cənubi Qafqazda artıq sülh sənədləri kağız üzərində deyil, real həyatda formalaşır. Cənab Prezident lham Əliyevin “Azərbaycan Ermənistana tranzit məhdudiyyətlərini aradan qaldırıb” fikri isə bunun praktik göstəricisidir. Qazaxıstanın Ermənistana göndərdiyi ilk taxıl yükü sülhün iqtisadi əsaslara söykəndiyini nümayiş etdirir. Bu, cənab Prezident İlham Əliyevin çoxillik siyasi strategiyasının davamıdır – sabitlik yalnız silahın susması ilə deyil, iqtisadi inteqrasiya və qarşılıqlı maraq əsasında bərqərar olur. Prezident İlham Əliyevin çıxışında diqqət çəkən əsas strateji mövzulardan biri nəqliyyat-logistika sisteminin gələcəyinə dair mesajlar idi. Dövlət başçısı vurğuladı: “Zəngəzur dəhlizi layihəsi böyük potensiala malikdir. Azərbaycan ərazisində avtomobil və dəmir yolu əlaqəsi üzrə bütün işlər gələn ilin ortalarında başa çatdırılacaq.” Bu bəyanat Azərbaycanın artıq Avrasiyanın əsas tranzit və ticarət mərkəzinə çevrildiyini göstərir. Zəngəzur dəhlizinin 2028-ci ilin sonuna qədər tam istifadəyə verilməsi regionun iqtisadi xəritəsini köklü şəkildə dəyişəcək, Orta Dəhliz (Trans-Caspian International Transport Route) ilə birləşərək, Asiyadan Avropaya qədər olan yüklərin daha təhlükəsiz və sürətli daşınmasına imkan yaradacaq. Bununla yanaşı, cənab Prezident İlham Əliyev TRIPP – “The Trump Route for International Peace and Prosperity” layihəsinin əhəmiyyətini qeyd edərək bildirdi ki, bu marşrut “Orta Dəhlizin daha bir seqmentini formalaşdıracaq.” Beləliklə, Azərbaycan yalnız enerji və logistika sahəsində deyil, qlobal sülh və iqtisadi tərəfdaşlıq modelində də aparıcı mövqeyini möhkəmləndirir. Cənab Prezident İlham Əliyevin bəyanatında Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində əməkdaşlıq ayrıca strateji xətt kimi qeyd edildi. Gələn il Bakıda keçiriləcək həm İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Sammiti, həm də Qazaxıstanın təşəbbüsü ilə formalaşan Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri Müşavirəsinin Sammiti Azərbaycanın beynəlxalq diplomatiyada mərkəzi rola malik olduğunu göstərir. Bu tədbirlər Türk dünyasının iqtisadi, siyasi və humanitar inteqrasiyasının real dayaqlarını möhkəmləndirəcək. Cənab Prezidet İlham Əliyevin dediyi kimi, “biz bütün beynəlxalq platformalarda demək olar ki, vahid mövqedən çıxış edirik” – bu, artıq birgə strateji kimliyin ifadəsidir. Cənab Prezident İlham Əliyev çıxışında Qazaxıstanın Qarabağın bərpasında iştirakını xüsusi minnətdarlıqla qeyd etdi. Füzulidə açılmış Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzi bu qardaşlığın rəmzi kimi təqdim edildi: “Hər bir Azərbaycan vətəndaşı həmin mərkəzdən keçərkən qardaş köməyinin şahidi olur.” Bu fakt həm “Böyük Qayıdış” layihəsinin mənəvi dəyərini, həm də türk dövlətləri arasında qardaşlıq bağlarının praktik təzahürünü göstərir. Bu əməkdaşlıq modeli regionda humanitar diplomatiyanın ən gözəl nümunəsidir. Cənab Prezident İlham Əliyevin fikrincə, “Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya artıq vahid coğrafi məkan çərçivəsində çıxış edir.” Bu yanaşma yeni regional arxitekturanın siyasi əsaslarını müəyyənləşdirir. Azərbaycan–Qazaxıstan tandemi bu sistemin təməl sütunlarından biridir. Əgər ötən onilliklərdə bu əlaqələr daha çox iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq üzərində qurulurdusa, bu gün artıq təhlükəsizlik, nəqliyyat, enerji və sülh məsələlərini əhatə edən kompleks strateji modelə çevrilib. Cənab Prezident İlham Əliyevin Qazaxıstanda səsləndirdiyi bəyanat bir daha göstərdi ki, Azərbaycan artıq regional oyunçu deyil, qlobal proseslərdə fəal rol oynayan, strateji lider dövlətdir. Bu liderlik dövlət başçısının uzaqgörən siyasəti, prinsipial mövqeyi və milli maraqlara əsaslanan diplomatiya fəlsəfəsi üzərində qurulub. Azərbaycan bu gün Cənubi Qafqazda sabitliyin, sülhün və iqtisadi inteqrasiyanın əsas təminatçısıdır. Zəngəzur dəhlizi, Orta Dəhliz və TRIPP layihələri ölkəmizi Avrasiyanın əsas logistika və enerji mərkəzinə çevirəcək. Bu iqtisadi güc, siyasi etimadla birləşərək Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu daha da möhkəmləndirəcək. Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən sülh diplomatiyası təkcə Ermənistanla münasibətləri normallaşdırmır, həm də regionda yeni əməkdaşlıq modelini formalaşdırır. Bu modelin əsas prinsipi sadə, lakin dərin məzmunludur — ədalət, qarşılıqlı hörmət və real inkişaf. Gələcəyə baxışda Azərbaycanın qarşısında üç əsas istiqamət prioritet olaraq qalır. Enerji və nəqliyyat arteriyalarında liderlik mövqeyinin qorunması, Türk dünyası inteqrasiyasının siyasi və iqtisadi əsaslarının dərinləşdirilməsi və Qafqazda sülh və sabitliyin uzunmüddətli institusional təminatı. Bu istiqamətlər Azərbaycanın milli güc konsepsiyasının ayrılmaz hissəsidir.
Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan artıq Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi nizamın memarı, Türk dünyasında birləşdirici qüvvə, Avrasiya miqyasında isə sabitliyin və inkişafın təminatçısıdır. Beləliklə, Qazaxıstanda səsləndirilən bəyanat təkcə diplomatik çıxış deyil, Azərbaycanın gələcək siyasi və iqtisadi vizyonunun konseptual ifadəsidir-deyə Səttar Möhbalıyev fikrini tamamlayıb.

“20 oktyabr 2020-ci ildə Ölkə Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Zəngilan rayonu erməni işğalından azad edildi. 27 ildən çox düşmən tapdağı altında qalan bu qədim Azərbaycan torpağı azad olundu.”

Bu sözləri mətbuata açıqlamasında Milli Məclisin deputatı Kamaləddin Qafarov deyib.

O, bildirib ki, Zəngilanın strateji əhəmiyyəti danılmazdır. “Tarixi Zəngəzur bölgəsi ötən əsrin əvvəllərində süni şəkildə bölünərək, böyük hissəsi Ermənistana verilmiş, yalnız Zəngilan, Laçın və Qubadlı Azərbaycanda qalmışdır. 1993-cü ildə isə bu rayonlar da işğal edildi. Zəngilan əhalisi 67 gün mühasirədə döyüşdü, minlərlə insan Araz çayını keçərək ölkənin müxtəlif bölgələrində müvəqqəti məskunlaşmalı oldu.”

Millət vəkili tarixi ədalətin məhz Azərbaycan Ordusunun qəhrəmanlığı və cənab Prezident İlham Əliyevin qətiyyəti sayəsində bərpa edildiyini vurğulayıb: “Vətən müharibəsinin gedişində Zəngilan rayonunun 4 qəsəbəsi və 49 kəndi azad edildi, Azərbaycan-İran sərhədi boyunca nəzarət tam bərpa olundu. Bundan sonra dövlət başçısının imzaladığı sərəncamla “Zəngilanın azad olunmasına görə” medalı təsis edildi və minlərlə hərbi qulluqçu bu medalla təltif olundu. Bu gün isə Zəngilan sözün əsl mənasında bərpa və quruculuğun simvoluna çevrilib. Cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə burada ilk “Ağıllı kənd” – Ağalı kəndi salındı. Bu kənd təkcə müasir texnologiyaların deyil, həm də dövlət siyasətinin mərkəzində insanın dayandığını göstərən bir nümunəyə çevrildi. Yaşıl enerji, yüksək keyfiyyətli infrastruktur, smart idarəetmə – bütün bunlar Azərbaycan modelinin real göstəriciləridir. Bütün bu proseslər Böyük Qayıdışın real mərhələyə keçdiyini göstərir. Artıq Zəngilan rayonunun 2040-cı ilədək inkişafını əhatə edən baş plan təsdiqlənib, yaşayış kompleksləri, sosial obyektlər və sənaye sahələri inşa olunur. Dövlət başçısının 2023-cü il 31 iyul tarixli sərəncamı ilə 20 oktyabr “Zəngilan Şəhəri Günü” elan olunub. Bu, həm simvolik, həm də strateji qərardır – azad edilmiş torpaqların dirçəlişinə verilən yüksək dəyərin göstəricisidir. Zəngilan artıq yalnız keçmişin deyil, eyni zamanda gələcəyin şəhəridir. Bu torpaqlara həyat, sülh və inkişaf qayıdır. Və bu dönüşün müəllifi – cənab Prezident İlham Əliyevin əzmkar, uzaqgörən və milli maraqlara söykənən liderliyidir”.

"Lövbər Adam" – Vətən həsrəti və Qeyrət manifesti

Müasir Azərbaycan poeziyası öz inkişafının mühüm bir mərhələsində dayanır. İyirmi birinci əsrin əvvəlləri, xüsusən də 2020-ci il Vətən Müharibəsi dövrü, Azərbaycan ədəbiyyatında Vətən mövzusunun yeni bir məzmunla zənginləşdiyi, emosional dərinliyin artdığı və publisistik ruhun gücləndiyi bir mərhələ oldu. Müasir poeziyanın əsas xüsusiyyəti, milli faciəyə (işğala) və milli qürura (Zəfərə) reaksiyanın yalnız lirik yox, həm də qətiyyətli, fəlsəfi-epos xarakterli olmasıdır. Bu poeziya artıq sadəcə təsvir etmir, mübarizəyə çağırır, tarixi məsuliyyəti aşılayır və milli yaddaşı bərpa edir. Bu yeni ədəbi cərəyanın ən parlaq nümunələrindən biri professor Mahirə Nağıqızının poetik irsidir.
Mahirə Nağıqızının "Lövbər adam" (Bakı, 2022) kitabı bu yeni ədəbi paradigmanın mərkəzində dayanır. Kitab Vətən sevgisinin, milli qeyrətin və Qarabağ Zəfərinin ən ehtiraslı və hərtərəfli bədii təcəssümlərindən biridir. Onun şeirləri (xüsusən 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə qələmə alınanlar) Qarabağ və Qərbi Azərbaycan həsrətinin dolğun bədii-fəlsəfi və publisistik ruhunu özündə birləşdirir. Şairin Vətənə müraciəti adi bir pafosdan uzaq olaraq, dərin qəlb ağrısı, milli dözüm, gözləntilər və qəti qisas hissi ilə yoğrulmuş, lirik-publisistik dözümün manifesti kimi səslənir.
Kitabın adı olan "Lövbər adam" təkcə bir şeirin adı deyil, eyni zamanda bütün toplunun əhatə etdiyi əsas fəlsəfi və emosional mövqeyi simvolizə edir. "Lövbər" sözünün funksiyası gəmini dənizin fırtınaları və axınları qarşısında sabit saxlamaqdır. Mahirə Nağıqızının yaradıcılığında bu, sarsılmaz inamın və milli ruhun simvoludur. "Lövbər adam" obrazı həyatın bütün sınaqları, xüsusən də Vətənin itkisi və işğalın psixoloji təzyiqi qarşısında öz milli, mənəvi və insani dəyərlərinə möhkəm sarılan, inamını sabit saxlayan insanın obrazıdır. Bu, Qarabağ itkisi və 30 illik işğal dövründə millətin ruhunu əzməyə qoymayan, Qisas inancını qoruyan qeyrətli nəsillərin bədii təcəssümüdür. "Lövbər adam" fiziki yerdəyişməyə məcbur olsa belə, ruhu və qəlbi ilə öz yurduna bağlı qalandır; onun ruhu Vətənə "lövbərlənib".

Mahirə Nağıqızının Vətən mövzusuna yanaşması onu şəxsi lirika ilə epik-publisistik yük arasında dinamik bir tarazlıqda saxlayır. Şair Vətən itkisini məhz milli ləyaqətin və tarixi şərəfin itirilməsi kimi qavrayır. "Düşmüşəm" şeiri bu kədərin zirvəsini bədii şəkildə ümumiləşdirir. Lirik qəhrəmanın özünü "haqdan düşmüş" hesab etməsi, itkinin sadəcə torpaq deyil, ilahi ədalətin pozulması kimi qəbul edildiyini göstərir:
Düşdüyüm yerdə ağıram,
Daşam, nə vaxtdan düşmüşəm.
Kimi səsləyəm, çağıram,
Deyəm ki, haqdan düşmüşəm...
Şeirin emosional və semantik mərkəzi isə Qarabağ həsrətini dövlətçilik şərəfi ilə eyniləşdirən misradır. Şair bu misrada güclü təşbeh (bənzətmə) sənətindən istifadə edir:
Para-paradır torpağım,
Lillənib, laldı irmağım.
Əsir gedib Qarabağım,
Xan kimi taxtdan düşmüşəm.
Bu misra təkcə bir itki deyil, Azərbaycanın tacqoyma məkanı, mədəniyyət beşiyi və tarixi suverenlik simvolu olan Qarabağın işğalını milli hökmdarlıq zirvəsindən eniş kimi qavrayaraq, ağrıya epik-tarixi dərinlik qatır. Bu mürəkkəb hisslər toplusu şairin Vətən lirikasının əsas yükünü təşkil edir.
Şairin bədii məkanı Qarabağla məhdudlaşmır, o, tarixi Azərbaycan torpaqlarının ümumi həsrətini ifadə etməyə can atır. Xüsusilə Qərbi Azərbaycan motivləri Mahirə Nağıqızının poetik fəaliyyətinin təməlini təşkil edir. Bu, təsadüfi deyil, çünki şairin həm şəxsi mənşəyi (Naxçıvan və Dərələyəz əlaqəsi), həm də elmi fəaliyyəti məhz bu yurd yeri ilə bağlıdır. Mahirə Nağıqızı doktorluq dissertasiyasını məhz Qərbi Azərbaycan aşıq və el şairlərinin yaradıcılığının dil xüsusiyyətlərinə həsr etmişdir. Bu, həm də onun həyat və elmi yolunun tanınmış dilçi-alim, Əməkdar elm xadimi, Qərbi Azərbaycan toponimiyasının böyük tədqiqatçısı olmuş mərhum professor Həsən İbrahim oğlu Mirzəyevin (Həsən Mirzə) irsi ilə sıx bağlılığından irəli gəlir. Həsən Mirzəyev onun təkcə elmi rəhbəri deyil, həm də Dərələyəz mahalından olan doğması kimi onun Qərbi Azərbaycan həqiqətlərinin öyrənilməsindəki rolunu Mahirə xanım öz yaradıcılığında yüksək qiymətləndirir. Şair ona ünvanladığı "Ay Həsən Mirzə!" şeirində bu yurd həsrətini coşğu ilə qeyd edir:

Vətən dərdi bağlayıbdı sinəni.
Niyə gülmür üzün, ay Həsən Mirzə?
Talan olub, viran olub ellərin,
Qalmasın bir sözün, de, Həsən Mirzə!
Beləliklə, Mahirə Nağıqızının poeziyasında Qərbi Azərbaycanın toponimləri, folkloru və tarixi ağrısı təkcə lirik mövzu kimi yox, həm də elmi və mənəvi mirasın davamı kimi çıxış edir. Bu geniş coğrafi həsrət, xüsusən "Buludların gətirdiyi qınaq" şeirində simvolik dildə ifadə olunur:_**
Alıb havasını Alagöllərin,
Laçını, Şuşanı dolanıb gəlib.
O əsir dağların, gen dərələrin,
Qərinə dərdinə qalanıb gəlib.
...
Daşıyıb, bizlərə qınaq gətirib,
Bərgüşad axarda, Həkəri boyda.
"Alagöllər" coğrafi simvol olaraq həm Qarabağın, həm də Göyçə və Zəngəzurun dağlıq hissələrinə uzanan geniş bir həsrət məkanını ehtiva edir. Bu "qınaq" otuz illik işğala biganəliyin, milli passivliyin tənqidi və milli yaddaşın hərəkətverici qüvvəsidir.
Şairin 2020-ci ilin sentyabr ayından etibarən yazdığı şeirlər qətiyyətli publisistik ruh daşıyır və kədərin qisasa və təcili hərəkətə çevrilməsinin bədii əksidir. "Get" şeiri bu publisistik enerjinin zirvəsidir. Qisas hissi bu misralarda təbii zərurətə çevrilir:
Payız gəldi, ağacların bar vaxtıdır,
Dəymiş vüsal meyvəsini dərməyə get.
Düşmənimdən qisasımı al, vaxtıdır,
Sinəsi çat torpaqları görməyə get.
Şair Vətənin haqqını konkretləşdirərək, əsgərə tapşırır: "Yağı versin: o can haqqım, bu qan haqqım, Haqq sənindir, öz haqqını almağa get." Ən güclü publisistik çağırış isə ordunun mənəvi yükünü ifadə edir:
Milyonların gözü baxır, əsgər, sənə,
Bu məqamdır, zəfərini çalmağa get!
Zəfər xəbərləri Mahirə Nağıqızının lirikasına təntənəli bir ovqat və epik vüsət gətirir. "Görünür" şeiri azad edilmiş torpaqlara qayıdışın epik tablosudur. Bayrağın Cəbrayılda ucalması anı təkcə lokal qələbə deyil, regional gücün bərpası kimi təqdim edilir:
Cəbrayılda qaldırdığın bayrağın,
Əsgər, sənin, dörd bir yandan görünür.
Uzaq deyil can atdığın oylağın,
Beş addımda, Zəngilandan görünür.
...
Adımızı ucaltmısan göylərə,
Bütün Qafqaz dağlarından görünür.
Şair bu Zəfərin təsadüfi olmadığını, əksinə, dövlətçilik ideologiyasının məntiqi nəticəsi olduğunu qətiyyətlə bildirir: "Bu millətin tarixinin hər anı, Heydər baba dastanından görünür."
Mahirə Nağıqızının "Lövbər adam" kitabındakı Vətən lirikası həsrətdən qeyrətə, fəryaddan qisasa, kədərdən zəfər nidasına qədər uzanan bir milli-emosional yolun bədii salnaməsidir.


"Salam olsun" – varlıq mənbəyi kimi Vətən fəlsəfəsi
Mahirə Nağıqızının 2020-ci ildə, müharibə ərəfəsində işıq üzü görmüş "Salam olsun" adlı şeirlər kitabı isə şairin Vətən mövzusundakı yaradıcılığının ən yüksək fəlsəfi və milli-psixoloji təcəssümlərindən biri kimi dayanır. Bu toplu Vətən sevgisini yalnız emosional-lirik çərçivədə təqdim etmir; o, Vətən anlayışının ontoloji mahiyyətini, yəni onun varoluşumuzun fundamental əsası olmasını araşdırır və bu dərkin milli fədakarlıq (qəhrəmanlıq) keyfiyyətinin əsas mənbəyi olduğunu isbatlayır.
Vətən – şüurlu dərk və fədakarlığın ontologiyası
Kitabın giriş hissəsində vurğulandığı kimi, şairin diqqəti ancaq torpaq və sərhədlərdə deyil, "həmin atributların mahiyyətini dərk edən insanlar" üzərində cəmlənir. Bu, poeziyanın mərkəzi fəlsəfi tezisidir: Qəhrəmanlıq intuisiyadan yox, şüurlu dərkdən doğur. Mahirə Nağıqızı Vətən sevgisini sadəcə təbii bir hiss kimi yox, fərdin özünü milli varlığın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi qavraması kimi təqdim edir. Kitabda Azərbaycanın dağı, dərəsi, çayı və dənizi - küll halında - ona görə qiymətlidir ki, insan "özünü bu varlığın tərkib hissəsi kimi hiss edir". Bu, ekzistensial əlaqənin (fərdin varlığı ilə Vətənin varlığının birliyi) bədii ifadəsidir. Vətən artıq xarici bir məkan deyil, daxili bir kateqoriyadır.
Bu fəlsəfi mövqe şairin "Vətəndir" şeirində özünün ən poetik ifadəsini tapır. Vətənin torpaq deyil, "Ananın dizinin yanı" və "Ruhuna beşik" kimi dərk edilməsi, Vətəni mənəvi sığınacaq, mənlik toxunulmazlığı və genetik yaddaşın mənbəyi kimi irəli sürür:
Bu vətən deyilən torpaq deyil ki,
Ananın dizinin yanı-vətəndir.
Başını qoymağa bir sinə varsa,
Ruhuna beşiksə, tanı, vətəndir.
Şair Vətənə ana (beşik), ruh (sığınacaq) və qan (həyatverici mənbə) funksiyalarını yükləyərək, onu fərdin varoluş təməli (təməl olaraq ruh) səviyyəsinə qaldırır.
Zaman, Qayıdış və Əbədi Dəyərlər Fəlsəfəsi
Kitabda lirik qəhrəmanın Zaman və Qayıdış məfhumlarına yanaşması xüsusi fəlsəfi yük daşıyır. "Qayıtmayam" şeirindəki lirik "Mən"in torpağa üz sürtərək, bir daha ayrılmamaq arzusu, yəni "Bitəm, bir də qayıtmayam" istəyi, sadəcə qəriblikdən bezməyin deyil, öz tarixi-mənəvi köklərində əbədi sabitliyə qovuşmağın fəlsəfəsidir.
Bu qayıdış fiziki geri dönüşdən çox, fərdin öz ruhunun mənşəyinə qayıdışı deməkdir. Şəhərin illərlə qəddi əydiyi, ruhu ağaca dönüb bitmək istəyən insan, qısa, məhdud insan ömrünü Vətənin əbədi, təbiətdə təcəssüm etmiş varlığı ilə birləşdirməyə can atır. Bu, fani olanın baki olanla qovuşmaq arzusudur.
Digər tərəfdən, şairin Bayraq ("Al bayrağım") və Dil ("Ana dilim") haqqında şeirləri milli məcmuun (Millətin) əbədiliyi tezisini irəli sürür.
Dilin Fəlsəfəsi: Dil ("Ana dilim") yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, "Dədəm-babam amanatı", "Millət etdin el-elatı" və "Tarixin qatı" kimi təqdim edilir. Dil burada Millətin zaman içindəki mövcudluğunun forması, intellektual standartı və genetik bağları kimi tərif olunur. Nizami, Nəsimi, Füzuli yaradıcılığının ona bağlanması isə dilin milli dahiyliyin daşıyıcısı və bəşəriyyətə söz büsatının açarı olması fikrini gücləndirir.
Bayrağın Fəlsəfəsi: Bayraq ("Al bayrağım") tarixi rəmz və gələcəyə aparan ümid olmaqla yanaşı, "ruh"un, "min illik dərdlərin əlacı"nın (tarixi haqsızlığa qarşı qisas) təcəssümüdür. Aristotelin poeziyanın tarixdən fəlsəfi və ciddiliyi haqqındakı fikri, şairin Bayrağı sadəcə fakt kimi yox, Millətin gələcəyini və idealını (qeyri-ümumiliyi) özündə daşıyan bir varlıq kimi təqdim etməsinə istinad edir.
Kollektiv "Biz"in Triumfu: Əxlaqi-Siyasi Fəlsəfə
Kitabın "Salam olsun" başlığı ilə şair Vətən uğrunda fədakarlığa hazır olan, Vətənin mahiyyətini dərk edən hər kəsə müraciət edir. Bu, şəxsi qürurdan (Mən) kollektiv qeyrətə (Biz) keçidin poetik rəmzidir.
Təhlildə qeyd olunan "Mən"lərin yaratdığı "mənəm-mənəmlər"in Millət yoluna çıxa bilməməsi barədə fikir, Mahirə Nağıqızının poeziyasının fəlsəfi nəticəsidir: Əbədilik və Millət olaraq mövcudluq fərdiyyətçi (individual) deyil, kollektiv və ictimai mahiyyət kəsb etməlidir.
Şeirlərdəki "Qadınlar, qızlar da bir ərə dönər," "Oğullar seçəcək dostu, düşmanı," və "Son döyüşə hazır ol" çağırışları fərdlərin milli missiyanın yerinə yetirilməsi üçün "Biz"ə çevrilməsinə və ictimai psixologiyanın səfərbərliyinə xidmət edir. Şair bu yolla ictimai təfəkkürə işıq salır, gələcək nəsillərə öz borclarını harada axtaracaqlarını göstərir.

Mahirə Nağıqızının "Lövbər adam" və "Salam olsun" kitabları vahid bir poetik və fəlsəfi təfəkkürün ardıcıl mərhələlərini təşkil edir: "Lövbər adam" kədərin qətiyyətə çevrildiyi, Həsən Mirzəyev irsindən gələn Qərbi Azərbaycan həsrətinin Qisas ruhu ilə bütövləşdiyi yerdə, "Salam olsun" Vətənin varlığın ən fundamental mənbəyi, ruhun beşiyi və milli-tarixi əbədiliyin təminatçısı kimi təqdim olunduğu fəlsəfi manifestə çevrilir.
Şairin yaradıcılığı, oxucunu Vətəni intuitiv yox, şüurlu dərk etməyə çağırır. Bu dərk gələcək nəsillərin milli kimliyini qoruyub saxlamaq üçün əvəzolunmaz bir mənəvi qala olaraq qalacaq. Bu, kədərdən doğan elegiya yox, qətiyyətdən yaranan əbədi inam və yaşam fəlsəfəsidir.
Eşqin Simvolu və Qismətin Dözümü
Şairin eyni ildə (2020) çap olunmuş üçüncü kitabı isə “Onun daş nağılı” kitabıdır. Bu kitabda şairin lirikası oxucunu dünyanın sərhədlərini aşan bir mənəvi səyahətə aparır. Bu şeirlər toplusunun əsas məramı – insanın öz daxili dünyasını kəşf etmək, taleyin qanunlarını anlamaq və saf məhəbbətdə yeganə nicatı tapmaqdır. Şair, insanın həyatdakı əsas məqsədinin qismətlə barışmaq və ümidi yaşatmaq olduğunu, bütün çətinliklərə rəğmən lirik "mən"in ruhunun sarsılmaz qaldığını bədii dildə təsdiqləyir.
Şairin yaradıcılığında sevgi, daxili bir yanğın, həm şirin, həm də əzablı bir sınaqdır. Bu məhəbbət bəzən sirli, bəzən də fövqəltəbii bir güc kimi təqdim edilir.

Məhəbbət hissləri dərin, lakin gizlidir. "Yaxşı ki, bilmirsən qəlbimdə nə var" şeirində lirik qəhrəman sevgilisindən xəbərsiz yaşadığı bu dərdi özünün ən əziz varlığı hesab edir, bu iztirabı belə doğmalaşdırır:
Nə olsun, qəlbimi yaxır-yandırır,
Dərdin də doğmadır öz balam kimi.
Hətta "Dərdim" şeirində bu iztirab fərdi bir qəhrəmana çevrilir, bələklənir və qala kimi sığınılacaq bir məkan olur:
Bələklədim balam kimi,
Sinəmin üstədi dərdim.
"İlk məhəbbətin" şeiri sevgini əbədi bir arzu, ün yetməyən bir ilğım kimi xarakterizə edir. Bu, qəlbin ən dərin sirri və fələyin yazdığı qismətin bir parçasıdır. Nə qədər çətindir ki, lirik "mən" sonda özünü unutmağa məcbur edir:
Mahirə, ha can at, yetməkmi olar,
Unut, xəyalındır ilk məhəbbətin.
Bununla belə, məhəbbət yenilməz bir həqiqətdir. "Məhəbbət" şeirində onun mənəvi rolu təsdiqlənir:
Hayanıdır qəm haqlamış ömürün,
Kimsəsizin kimsəsidir məhəbbət.
Mahirənin dünyasıdır məhəbbət.
Həmçinin "Sevginin dili" şeirində, eşqin görünməz və sözsüz təsiri vurğulanır, onun ən sərt maneələri (daş-qayanı) aşmaq qabiliyyəti göstərilir:
Dili yoxdur, sözü yoxdur,
Danışar sevginin dili.
Mahirə Nağıqızının poeziyasında həyat, əsasən, İlahi təqdir tərəfindən idarə olunan bir sınaqlar məcmusudur. Şair insanı dözümlülüyə və qismətlə barışmağa çağırır.
Şairin qəhrəmanı dünyanın mənfi tərəflərindən dərindən narahatdır. "Mənlik deyilmiş" şeiri haqsızlığın və yalanın geniş yayıldığı dünyaya qarşı kəskin bir etirazdır:
Məkirin, yalanın taxtıdı dünya,
...Şərə bal, Xeyirə istiot düşər,
Allahım, bu dünya mənlik deyilmiş...
Bu giley lirik qəhrəmanı ideal bir dünyaya – "Lap uzaqlara" getmək arzusuna sövq edir. Bu yer, Haqqın mizanının hökm sürdüyü, Xeyirin qələbə çaldığı mənəvi bir adadır.
Qismət taleyüklü, dəyişdirilməz bir hökmdür. "Göyərçin" şeirində dünya bəzən sərt olsa da, onun qanunauyğunluğu qəbul edilməlidir:
Dünya binədən belədi,
Yol havasıdır, göyərçin.
Qismətdirsə ağrı-acı,
Göylərə baxma qıyqacı.
Şair israrla ruh düşkünlüyünə qarşı çıxır. "Darıxma" şeiri əsas məqsədin dözüm və ümidi qorumaq olduğunu vurğulayır:
Qurban olum, yükü verən Tanrı var,
Güc də verər, edib kədər darıxma.
Haqq eləyən Haqqa yetər, darıxma.
"Ömür" şeiri həyatın əsas fəlsəfəsini ümumiləşdirir – ömür "Bir içim su imiş, bir udum hava", həmçinin imtahandır:
Ömür imtahandır başlanğıcından,
Yüz yaşa, min yaşa, sınağı bitməz.
Eyni zamanda, bu şeirlər toplusu namərdlikdən qaçmağın vacibliyini aşılayır. "Eləmə" şeiri insanı nəcib olmağa və alçaq hisslərdən uzaq durmağa çağırır:
Yanma namərd közü ilə,
Getmə nakəs izi ilə,
Çiçəyindən bal eləmə.
Şairin lirikası fərdi ağrılardan yuxarı qalxaraq, insanın mənəvi dayaqlarına – ailə ocağına, ana sevgisinə və keçmişin müdrikliyinə sığınır.
"Anama" şeiri ana sevgisinin və ocağının əvəzolunmaz dəyərini yüksək pafosla tərənnüm edir. Ana, övlad üçün həm sığınacaq, həm də mənəvi güc mənbəyidir.
Gəldiyim həmən ev, həmən ocaqdır,
Sənin qucağıntək güvənli, isti.
Şairə görə, illər boyu keçən hər şeyin mənası Ananın duası və müdrikliyi ilə bağlıdır:
Anladım geriyə boylanıb indi,
Ana duasıymış ötən günlərim.
Şeirlərin əsas təsdiqlədiyi fikir budur ki, bütün çətinliklərə baxmayaraq, insan ruhu ümidlə ayaqda qalır. "Qaytar" şeiri itirilmiş ümidin bərpasını qətiyyətlə tələb edir:
Qaytar o ümidi, o adı qaytar...
Qaytar o ümidi, davamdı, qaytar.
Mahirə Nağıqızının poetikası daşlaşmış həqiqətləri, kədəri və qətiyyəti əks etdirərək şüurlu dərkə əsaslanan Vətənsevərlik mövqeyi ilə dərinləşir. Şairənin lirikası fərdi ağrılardan yuxarı qalxaraq, insanın mənəvi dayaqlarına – ailə ocağına, ana sevgisinə və keçmişin müdrikliyinə sığınır.
Bu məzmunda, şairənin ümumi yaradıcılığı isti ürəklə soyuq, hətta üşüdə biləcək soyuq məntiqin yaratdığı ılıqlığın içində insanın özünü tapdığı astanada dayanır. Onun poetik missiyası, əslində, bir növ mənəvi vəsiyyətdir – sevgi və qismət sınaqları ilə dolu bu dünyada doğru yolu tapmağın, ruhu ucaltmağın və təmizliyi qorumağın vacibliyini bildirir. Şairənin qətiyyəti və duaları oxucunun qəlbində böyük bir ümid göyərdərək, onun söz sənətini əbədi və sarsılmaz bir Məhəbbət Abidəsinə çevirir.

Şəmsi QOCA,
şair-publisist